Wielokrotnie w swojej pracy spotykam rodziców, którzy trafiają do paediatric physiotherapist skierowani przez lekarza ze względu na zaburzenia napięcia mięśniowego u ich maluszka. Często słyszę, że dziecko ma wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe… ale jak to tak naprawdę jest z tym napięciem? Odpowiedź na to pytanie wcale nie jest taka prosta. W artykule postaram się odpowiedzieć na pytanie – czemu napięcie mięśniowe u niemowląt jest takie ważne.
Co to w ogóle jest napięcie mięśniowe?
W jednej ze swoich książek świetnie tłumaczy to zagadnienie dr Maria Borkowska – pediatra i lekarz rehabilitacji z wieloletnim doświadczeniem: Jest to pewien stale utrzymujący się, choć zmieniający się w zależności od potrzeb i stanu organizmu, skurcz mięśni [Borkowska, 2012].
Paediatric physiotherapist, oceniając napięcie mięśniowe u niemowląt, bierze pod uwagę jego wielkość i to, jak i gdzie się ono rozkłada. Musicie wiedzieć, że napięcie mięśniowe jest cechą osobniczą i ma na nie wpływ genetyka, życie płodowe, rodzaj i przebieg porodu oraz czynniki środowiskowe.
Jego ocena wymaga dużej wiedzy oraz doświadczenia, ponieważ wpływ na napięcie mięśniowe może mieć wiele czynników, takich jak pora dnia, stan zdrowia, humor dziecka, to czy jest najedzone i wyspane, i wiele innych.
Do czego potrzebne jest napięcie mięśniowe?
Przede wszystkim służy do utrzymania całego naszego ciała w konkretnych pozycjach, przeciw sile grawitacji oraz do wykonywania adekwatnych do wieku i odpowiednich jakościowo aktywności ruchowych. Jakikolwiek ruch, a nawet utrzymanie danej postawy ciała, wymaga współpracy całych grup mięśniowych. Zaburzenia napięcia mięśniowego natomiast mogą przyczynić się do powstawania nieprawidłowych obciążeń, a następnie do zmian w obrębie mięśni i stawów.
Jak klasyfikujemy napięcie mięśniowe?
Lekarz lub fizjoterapeuta dziecięcy, wykonując odpowiednie testy, może sklasyfikować napięcie mięśniowe na pięciostopniowej skali:
- Prawidłowe
- Nieco obniżone
- Niskie
- Znacznie obniżone
- Wybitnie niskie
Co nazywamy wzmożonym napięciem mięśniowym?
Wzmożone napięcie mięśniowe często występuje w proksymalnych i dystalnych częściach ciała dziecka (głowa–szyja, obręcz barkowa, obręcz biodrowa) jako kompensacja obniżonego napięcia posturalnego. Wielokrotnie dzieci, które trafiają do mnie z diagnozą wzmożonego napięcia mięśniowego, tak naprawdę mają je obniżone, a w konsekwencji jest ono wzmożone w obwodowych częściach ciała. Jeśli napięcie mięśniowe wzmożone jest centralnie, może to świadczyć o chorobach układu nerwowego. Wtedy potrzebna jest dalsza diagnostics oraz wizyta u neurologa dziecięcego.
Kiedy mówimy o obniżonym napięciu mięśniowym?
Jeśli napięcie jest zbyt niskie, znacznie utrudnia dziecku wykonanie konkretnego ruchu. Ciało jest na tyle „wiotkie” i słabe, że trudno jest mu przeciwdziałać sile grawitacji. Rodzice czasem opisując dzieci z niskim napięciem, mówią, że dziecko jest bardzo miękkie lub że „przelewa się przez ręce”.
Niemowlaki z niskim napięciem mięśniowym, leżąc na plecach, mają kłopot z unoszeniem rączek i nóżek, ponieważ podpierają się nimi o podłoże w celu lepszej stabilizacji. U starszych dzieci podobnie jest z siadem – dziecko z niskim napięciem mięśniowym ma często problem z kontrolą tułowia w pozycji siedzącej, musi podpierać się rączkami, żeby nie upaść. W obu przypadkach ręce są zajęte stabilizacją i podporem, co uniemożliwia chwytanie i zabawę. W efekcie, zaburzony jest rozwój dziecka, zarówno motoryczny, jak i umysłowy.
U dzieci szkolnych obniżone napięcie mięśniowe może powodować trudności z utrzymaniem stabilnej pozycji siedzącej, co prowadzi do problemów z pisaniem i koncentracją.
Co może świadczyć o problemy z napięciem mięśniowym u niemowląt?
U dziecka z zaburzeniami napięcia mięśniowego możemy obserwować następujące objawy:
- Zaciśnięte piąstki
- Marmurkowana skóra
- Sztywne ruchy
- Trudność w osiągnięciu kontroli głowy
- Problemy z karmieniem i ubieraniem
- Utrudniona pielęgnacja związana z „napinaniem się”
- Odgięciowa pozycja ciała i głowy
- Niechęć do leżenia na brzuchu
- Brak unoszenia rąk i nóg w pozycji na plecach
- Wysokie ustawienie obręczy barkowej (niewidoczna szyja)
- Chodzenie na palcach
- Podwijanie palców stóp
Jakie konsekwencje mogą nieść za sobą zaburzenia napięcia mięśniowego?
Obniżone napięcie mięśniowe jest najczęstszą przyczyną wad postawy u dzieci i młodzieży. Oczywiście mogą je wywoływać także inne czynniki, jak np. zaburzenia wzroku, słuchu, układu oddechowego, brak ruchu czy nieprawidłowe pozycje [Borkowska, Geletta 2020]. Podniesione napięcie mięśniowe oraz asymetrie także nie sprzyjają harmonijnemu rozwojowi ani prawidłowej postawie ciała.
Jak możemy pomóc naszemu dziecku?
Najważniejsza jest właściwa diagnostyka i dobór odpowiedniej terapii oraz ćwiczeń dostosowanych do potrzeb dziecka. Niezbędna jest wizyta u specjalisty – fizjoterapeuty dziecięcego.
Co może zrobić każdy rodzic, aby nie zaszkodzić swojemu dziecku?
- Unikać bujaczków/leżaczków/chodzików
- Zwiększać czas spędzany przez dziecko w pozycji na brzuchu na podłodze
- Wdrożyć prawidłową pielęgnację dziecka
- Nie sadzać dziecka, które nie potrafi samo usiąść
- Unikać prowadzenia za ręce dziecka, które samodzielnie nie chodzi
Drodzy rodzice, za napięcie mięśniowe odpowiedzialny jest układ nerwowy, dlatego nie należy bagatelizować tego tematu. Jeśli macie wątpliwości dotyczące napięcia mięśniowego u Waszego dziecka, nie zwlekajcie i zapiszcie się na rehabilitację dziecięcą.
Napięcie mięśniowe odbiegające od normy nie zawsze oznacza choroby neurologiczne, ale może mieć ogromny wpływ na przyszłość Waszego dziecka.
Bibliografia
1. Borkowska M. [2012]: Napięcie mięśni, : Dziecko z niepełnosprawnością ruchową, red. M. Borkowska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2. Borkowska M., Geletta I. [2020], Wady postawy i stóp u dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa
3. Matyja M., Gogola A. [2007], Prognozowanie rozwoju postawy dzieci na podstawie analizy jakości napięcia posturalnego w okresie niemowlęcym, Neurologia Dziecięca
Paediatric physiotherapist
